Tục đưa ông Táo về trời và những điều bạn nên biết

Thần Táo Quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc. Chuyện của người Việt kể rằng, Thị Nhi là vợ của Trọng Cao, vì không sinh được con nên thường bị chồng xô xát dằn vặt và đuổi đi. Thị Nhi lang thang đến một xứ khác rồi gặp Phạm Lang, phải lòng nhau 2 người kết thành vợ chồng. Về sau, khi người chồng cũ của Thị Nhi ân hận bèn đi tìm nàng. Lâu ngày hết gạp hết tiền, chàng phải ăn xin dọc đường và tình cờ xin ăn đúng nhà nàng. Nhận ra người cũ, nàng mời chàng vào nhà dùng cơm, cùng lúc đó người chồng mới trở về, sợ chồng nghi oan nên nàng đã giấu Trọng Cao đưới đống rạ sau nhà. Nhưng không may, đêm ấy, Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Thị Nhi lao mình vào cứu Cao ra, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy theo. Cả ba đều chết trong đám lửa.

Ngọc Hoàng thương tình 3 người sống có nghĩa nên phong cho người chồng cũ là Thổ Công trông coi việc trong bếp, người chồng mới là Thổ Địa trông coi việc trong nhà, còn người vợ là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa. Và cứ vào ngày 23 tháng Chạp hằng năm, cả 3 phải về trình tấu lại tất cả các việc làm tốt xấu của con người trong một năm để Thiên đình định đoạt công tội, thưởng phạt phân minh.

Theo quan niệm của người Việt, ông Táo không những định đoạt may, rủi, phúc họa của gia chủ, mà còn ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, giữ bình yên cho mọi người trong nhà. Với mong muốn Thần Bếp sẽ "phù hộ" cho gia đình mình được nhiều may mắn, thế nên hàng năm Tết đến, vào ngày 23 tháng Chạp, người ta thường làm lễ tiễn đưa Táo Quân chầu trời một cách long trọng. Tục lệ này còn là mở đầu của Tết Nguyên đán.

Theo quan niệm dân gian, trong lễ cúng ông Công ông Táo không thể thiếu cá chép. Loài vật này sẽ hóa rồng, đưa ông Táo về trời và đem lại thành công, thịnh vượng cho gia chủ.

Tương truyền rằng, cá chép khi muốn trở thành con rồng phải qua 3 kỳ thi. Mỗi kỳ thi như vậy là lên gần trời hơn một chút, phải qua những ghềnh thác cao. Bài thứ nhất là phải búng đuôi qua một cái thác cao, hiểm trở. Khi cá chép búng qua được thì đuôi thay đổi, có sức mạnh hơn. Qua bài thứ 2, sóng gió mưa vần vũ dữ dội hơn nhưng cá chép vẫn vượt qua. Lúc này, một nửa mình cá chép đã hóa rồng. Sau khi búng qua được bài thi thứ 3 thì toàn thân cá chép hóa thành rồng. Do đó, không thể thay cá chép bằng con vật khác.

Ngoài ra, cá chép còn đại diện cho sự phát triển và khả năng sinh sôi rất lớn. Điều này tượng trưng cho tín ngưỡng phồn thực, cầu mong sự sinh sôi, phát triển của người Việt xưa.

Lễ vật để cúng đưa ông Táo về trời gồm có: mũ ông Công ba cỗ hay ba chiếc (hai mũ đàn ông và một mũ đàn bà). Mũ dành cho các ông Táo thì có hai cánh chuồn, mũ dành cho Táo bà không có cánh chuồn.

Ngoài ra, người ta thường chuẩn bị 3 con cá chép sống màu đỏ, thả trong chậu nước để cúng cùng các đồ lễ khác. Sau khi cúng xong sẽ đem thả ở sông, ao, hồ, nghĩa là "phóng sinh" để đưa ông Táo về trời. Cũng có nhiều gia đình thay cá chép sống thành cá chép giấy. Những đồ "vàng mã" này sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp (trước 12h) cùng với bài vị cũ. Sau đó người ta lập bài vị mới cho Táo Công.